De boekenarchitect
Het leven van een boek begint bij een idee. Voor uitvoering ervan heb je een specialist nodig. Soms is een vormgever voldoende. Een uitvoerende boekenarchitect blijkt voor beeldende kunstenaars het summum te zijn.
De rollen van boekontwerpers/vormgevers en uitvoerende boekenarchitecten lijken zich soms te verenigen. Er zitten ook overlappingen tussen. Toch zijn ze niet zomaar uitwisselbaar. Zeker niet bij internationale boekenarchitect Marcel Meesters. Leer- en ervaringstrajecten van beide boekcreators zijn nogal verschillend. Eerstgenoemde heeft vaak academische roots en opereert artistiek visionair. Laatstgenoemde is eerder selfmade autodidact met aansprekende grafischtechnische records. Beiden verwerven boekproductieopdrachten. Boekontwerpers/vormgevers ontvangen offerteaanvragen dankend aan prestige, naamsbekendheid, vertrouwen van conservatoren e.d.; persoonlijk of via hun ontwerpbureau. Gunning volgt na geknibbel van opdrachtgevers. De boekenarchitect wordt geconsulteerd vanwege prestige op kwaliteitbetrouwbaarheid en techniek-knowhow. Hij offreert en opereert vanuit een rijkgevulde grafische competentie qua eerdere en pretentieuze boekrealisaties, direct of indirect voor kunstenaarklanten. Hij biedt aan met compleet uitvoeringsvoorstel (bestek). De gunning gebeurt als bij boekontwerpers/vormgevers.
The Rolling Stones
Ingevoerden in boekenproducties weten ‘hoe de hazen lopen’, al gaat dat soms typisch. Immers, niet altijd hebben uitgevers het heft in handen. Boekendrukkers offreren vaak aan tussenschakels. Boekencolofons informeren zoals gebruikelijk over opdrachtgever en verantwoordelijken voor de esthetische-, artistieke- en technische uitvoering van het boek. Een hoogstandjes-research via ‘De Monsterkamer’ focust onze aandacht op ‘MM Artbook Printing & Repro’ (kortweg MM Artbook in Bettembourg-Luxemburg; eigenaar Marcel Meesters); opgemerkt als aannemer en technisch uitvoerder van pretentieuze boeken. Colofons noemen internationale opdrachtgevers, musea en gallery’s met eigen designers. Meesters’ productieoeuvre loopt vanaf een allesomvattende offerte, vervolgens productie inclusief prepress tot-en-met boekbinden en aflevering. Hij/MM Artbook factureert de complete productie. Daaraan voorafgaand -als iedereen de handen nog vrij heeft- loopt de architectuurbriefing. Hedendaagse kunstenaars als Benedict Redgrove, Damien Hirst, Eamonn Doyle, Ronnie Hughes, architect Cedric Price, gallery-eigenaren en expoconservatoren (in rechtstreeks contact met The Rolling Stones) toetsen hun ideeën met Meesters, over wat kàn voor welke specifiek realiseringseisen. Genoeg voor Meesters om zijn bestekomschrijving te vrijwaren van risico’s en/of misvattingen qua kunstenaarseisen. Cruciale bestekonderdelen zijn papierkeuze, reprografie en boekbinduitvoering. Het lijken stuk-voor-stuk riskante projecten. Maar dankzij immer diepgaand doorlopen bestekfases worden opdrachtgevers blij met het eindresultaat van Meesterss’ boekenarchitectuur.
On the spot samenwerken
Z’n kwaliteit, door ons benoemd als boekenarchitect, kan Meesters ontlenen aan ervaring bij drukkerijen, bedreven in pretentieuze en facsimile boekenproducties. In Nederland bij IAC Offset-Baarlo, Drukkerij Salto in Oud Rekem België, Drukkerij Rosbeek in Nuth, Flevodruk Harderwijk en Lecturis Eindhoven; bedrijven waar Meesters zijn netwerk met kunstenaars-van-naam persoonlijk opbouwde. Verder bij meer boekproductiebedrijven in België, Duitsland en Australië. En nu circa tien jaar zelfstandig in Bettembourg-Luxemburg. Totaal circa dertig jaar gepokt en gemazeld in alle geledingen van het boekenvak; van bestekopzet, materiaalbepaling, reprografie, en offsetdrukken tot-en-met intensieve binderijsamenwerking. Meesters’ eigen bedrijf MM Artbook Printing & Repro telt twee personen: Marcel Meesters met focus op boekenbestek, proofing/drukken, afwerking en een specialist voor de lithografie/prepress. MM Artbook heeft alles in huis wat nodig is voor het maken van een boek, maar géén drukpers. De offsetdruk gebeurt in Meesters’ bijzijn. De laatste tijd bij Krüger Druck+Verlag in Merzig-Dld en verder bij afwerk- en/of veredelingsbedrijven. Het gaat om ervaren teams waarmee hij persoonlijk/on-the-spot samenwerkt in die gerenommeerde grafische werkplaatsen. Met deze werkwijze produceerde boekenarchitect MM Artbook vóór de Brexit-periode zo’n vijftig, zeventig boeken per jaar; waaronder heel veel grote klussen. 90% van MM Artbook’s productie werd toen naar Engeland geëxporteerd. Corona en Brexitperiode sàmen hebben dat aantal nu helaas gereduceerd.
Meneer Fedrigoni himself schoot te hulp
Een staaltje van Meesters’ vèrgaande papierbemoeienis vinden we geciteerd in de Nederlandse vakpers 2004, over ‘Een afgezaagd boek!’ van kettingzaagkunstenaar Emile van der Kruk. Meesters: ‘Voor de tekstpagina’s kozen we 130gr/m2 Officio Café. Niets harmonieert beter bij de houtsculptures van Emile dan dàt papier. Kijk, onder de zwartillustraties op het Officio hebben we de negatiefvorm van dat beeld er in wit onder gedrukt. Zó breng je onverwacht veel licht in het beeld; óók op dit gevezelde cafékleurige papier,’ aldus Marcel. ‘Maar het papier voor de kleurenpagina’s is toch iets apart geweest. We dachten eigenlijk aan het ongestreken ‘Freelife Vellum’, maar dat vonden tóch nog te wit. Ik ben toen naar fabrikant Fedrigoni in Italië gegaan om een oppervlakte- en tintkwaliteit te krijgen die beter zou passen voor het werk van Emile. Lopen we daar in de fabriek Fedrigoni jr. tegen het lijf. Ik vertel mijn verhaal en leg ook uit wat het ideale papier zou moeten zijn. Enfin er wordt een tamboer opgewikkeld in de kwaliteit zoals ’ie zou moeten zijn. Maar ik vond toch de kleur van het nog te grijs, niet warm genoeg en het oppervlak was nog niet helemaal naar m’n zin. Roept vervolgens de heer Fedrigoni z’n machinemeester erbij, die wat verandert aan de papierstofsamenstelling en de perspartij van de papiermachine. En dat allemaal bij een lopende papiermachine! Ja, wat er toen af kwam, was precies wat we nodig hadden.’
Suikerwater
‘Voor een jubileumboek voor bouwbedrijf Heymans in oplage één (!) koos ik voor 100% lompenhoudend ‘Arches Velin’ en éénzijdige bedrukking in tritone; diepzwart plus twee grijze Pantone kleuren. Uiteraard in raster 120 lijns gedrukt in twee doorgangen. Werkelijk àlle details zijn perfect gerealiseerd in het jubileumboek. Eén van Meesters’ eerste facsimiles uit die periode met IAC is het 2.3x25x30.7cm hardcoverboek, ‘Kees Salentijn Notities etsrecepten suikerwater en temperu recepten’. Kunstenaar Salentijn maakte daarin persoonlijke aantekeningen, schetsontwerpen, beschrijvingen en recepturen. Bij doorbladeren zou je zogenaamd ingeplakte kladjes zó willen wegpakken. Alles dankzij de waterloze offsetdruk kleurkrachtig waar het móet en gedetailleerd waar nodig. Papier: Fedrigoni Freelife Special shade 170gr/m2 (als afgezaagd boek). Eveneens door Meesters fullcolour gedrukt raster 120 op een waterloze 102 ZP tweekleuren Speedmaster in C+Y en M+K.
Papier is passie
Kijkend naar Meesters’ productieoeuvre met veel bijzondere boeken van/over bijzondere kunstenaars, musea en gallery’s, doen we een greep: Catalogus Museo Jumex, México / ‘NASA past and present dreams of the future’ van Benedict Redgrove / ‘Exhibitionism The Rolling Stones’ van iEC Exhibitions / ‘Spot catalogue’ voor Damien Hirst / ‘The End of Fun’ van Jake & Dinos Chapman / ‘Treasures from the Wreck of the Unbelievable - Volumes I & II’ van Damien Hirst / Twee grootformaat fotoboeken van Eamonn Doyle, waarin een LP bij een boek met goud/metallic boeklinnen (38x30cm). Stuk-voor-stuk inhoudelijk en qua technische uitvoering bijzonder; je voelt het meteen aan de boekbladen. Meesters: ‘Welk papier de juiste keuze is wisselt per boek. Bij het ene boek is het Lessebo, bij het andere Munken Lynx. We zoeken mee naar de juiste papiersoorten en drukken bijna altijd een persproef op drie diverse papiersoorten, om samen met de klant de beste keuze te maken. Een voorkeur voor een bepaald papier heb ik niet, het zoeken naar steeds weer andere papiercombinaties en papiersoorten is mijn passie.’ De papierrange van door Meesters geproduceerde boeken schommelt rond 150gr/m2; waarbij ongestreken de overhand heeft in fullcolour en zwart/wit-fotografie.
Leonardo da Vinci
Toen CMYK-fullcolourdruk nog niet vanzelfsprekend was, drukte Meesters in zijn tweedrukdoorgangenfavoriet geel+cyaan en dan magenta+zwart. En graag waterloosoffset, wat hem in de IAC-periode goed afging; een succes! De eerstgenoemde boeken getuigen daarvan. Met die druktechniek bereikte je de top aan kleurkracht en detailweergave; zeker op ongestreken papier. Maar offsetevolutie heeft CMYK-fullcolourdruk intussen salonfähig gemaakt; mede dankzij ISO- en BVDM’s profieleringsstandaardisatie, die MM Artbook’s lithospecialist kundig weet te hanteren in de prepressfase, zodra het digitale startmateriaal (pdf’s en Tiff’s) binnen is. De resultaten zijn verbluffend. Bijvoorbeeld Damien Hirst’s boek ‘Treasures from the Wreck of the Unbelievable’ omvat sepiakleurige tekeningen á la Leonardo da Vinci op chamoiskleurig papier. Het boek toont tekeningen die 2008 gevonden zouden zijn in het Romeinse scheepswrak ‘Apistos’ voor de Oost-Afrikaanse kust. In die replica’s van door tijd aangetaste tekeningen zijn restanten bewerkingen zichtbaar in bladgoud en witte verf. Allemaal levensecht gereproduceerd in niet meer dan vierkleuren-CMYK!
Vast drukkersteam
Over goud gesproken: we zien ook drukvellen met gouden handen, vakkundig gereproduceerd. ‘Dat was voor één van de vijf boeken die MM Artbook maakte over de kunstenaar Georg Baselitz. Dit zouden de handen van Kirchner en Picabia zijn. Die hingen megagroot in de White Cube Gallery, Londen.’ Meesters verder over MM Artbook’s lithografie-aanpak: ‘Na kleurselectie maken we als eerste een GMG-proef in optimale profielsettings. MM Artbook’s lithospecialist voert vervolgens kleurcorrecties uit, opgevolgd door een persproef van gegroepeerde beelden, vaak op meerdere papiersoorten. Die tonen we de kunstenaar/ontwerper/opdrachtgever pas als we er zelf content over zijn. CMYK-persproeven gaan in dezelfde kleurvolgorde en densiteit als de latere oplage. Soms spreken we een persproef ‘op inslag’ af. Onze lithospecialist voert altijd de àllerlaatste correcties door. Eénmaal op de pers ben ik er zelf bij om de drukvellen te checken op alle correcties en of klantenwensen intens worden gerealiseerd. Ook om aanwijzingen te geven hoe ik het hebben wil. Dat lukt goed; het vaste drukkersteam kent mij goed en ik hèn. We weten wat we aan elkaar hebben. Bij MM Artbook’s Duitse drukker hebben we Hirst’s ‘Treasures from the Wreck of the Unbelievable’ gedrukt op hun fullcolour Speedmaster CX-102 met dispersielak. Sinds kort heeft deze een volautomatische Koenig&Bauer Rapida 106-X in bedrijf.’CEO Markus Weisgerber bespreekt Krüger’s nieuwe drukpers met iPhone-look in een YouTubefilmpje (https://youtu.be/qAiT2s7Rbo4). Hij accentueert daarin de volautomatische drukplatenlogistiek en onderwisseling. ‘Uiteraard passen we onze kleurprofielenbibliotheek aan op die nieuwe pers,’ zegt Meesters bevestigend.
‘Het eindresultaat matcht perfect’
Verfstreken en kijkgat
‘Het Zwitsers architectenbureau Bakker & Blanc uit Lausanne wilde in bescheidenheid tóch manifest opvallen in wat een circa 6 cm dik boek zou worden (Darwin’s Theatre). Het zwarte boekcover moest bij ontvangers imponeren door verfstrekenstructuur; alsof het zwart handmatig op de boekband was aangebracht. Na als schilder experimenteren vonden we de oplossing. De boekbanden werden eerst gemaakt met grijsbord en blanco papier. Daarna verfden we ze per stuk met de hand. Vervolgens kwam de witte folietekst erop gedrukt, toen de blindpreeg en tenslotte het ronde gat in de rug gestanst. Op de rug van het boekblok werd een gedrukte sticker gekleefd die na het inhangen van band om boekblok te zien was door het kleine ronde gat. Voor onze binder was het ook een heel aparte klus; nog los van de haakse rug waarin het boekblok qua hoogte precies gecentreerd zou staan. De extra stevig overlijmde/overplakte en van kapitaalbandjes plus gekarteld leeslint voorziene boekblokrug (want die mocht beslist niet knakken bij vlak openliggend boek), voorzag de binder van een ‘aapjesplaatje’, zodanig dat de uitgestanste ‘o’ als ‘aapjeskijkdoosgat’ diende, zónder knik in het plaatje.’ Vèrgezocht of niet, het eindresultaat matcht perfect bij de standing van dit Zwitsers’ architectenbureau.
